Łącznica kolejowa Krosno - Rzeszów. Który wariant?

Z naukowego punktu widzenia podjęcie decyzji o wyborze wariantu łącznicy kolejowej - to zagadnienie optymalizacji wielokryterialnej. Główne kryteria jakie muszą być zastosowane, to: ekonomiczne, społeczne, techniczne, środowiskowe. Elementy technicznej skali trudności budowy każdego z wariantów zostały krótko przedstawione w ich specyfikacji; podobnie podano też informację na temat spełnienia wymogów środowiskowych (np. wymogów Natura 2000).

Należałoby jednak dokonać głębszej analizy środowiskowych i technicznych uwarunkowań budowy potencjalnych wariantów łącznicy - dla budowy dokładnego modelu optymalizacji decyzji o wariantach przedsięwzięcia.

Jeżeli chodzi o kryterium ekonomiczne, to w oparciu o publikowane szacunki można dokonać dalszego prostego wyliczenia kilku wskaźników efektywności ekonomicznej:
Wariant łącznicy 1
Skrót trasy (km): 18,5
Skrócenie czasu podróży (min): 29
Wyliczony koszt budowy 1 km skrótu trasy (zł/km): 3 mln 162 tys.
Wyliczony koszt 1 minuty skrócenia podróży (mln zł/min podróży): 2 mln 17 tys.
Wyliczony koszt budowy 1 km łącznicy (zł/km): 17 mln 727 tys.

Wariant łącznicy 2
Skrót trasy (km): 20,5
Skrócenie czasu podróży (min): 32
Wyliczony koszt budowy 1 km skrótu trasy (zł/km): 4 mln 693 tys.
Wyliczony koszt 1 minuty skrócenia podróży (mln zł/min podróży): 3 mln 103 tys.
Wyliczony koszt budowy 1 km łącznicy (zł/km): 26 mln 722 tys.

Wariant łącznicy 3
Skrót trasy (km): 23,6
Skrócenie czasu podróży (min): 40
Wyliczony koszt budowy 1 km skrótu trasy (zł/km): 10 mln 455 tys.
Wyliczony koszt 1 minuty skrócenia podróży (mln zł/min podróży): 6 mln 168 tys.
Wyliczony koszt budowy 1 km łącznicy (zł/km): 19 mln 273 tys.

Z powyższych prostych wyliczeń widać, że wariant 1 jest ekonomicznie najbardziej uzasadniony (poniesione koszty w stosunku do wielkości produktu, czyli zbudowanej łącznicy). Wariant 2 jest najmniej ciekawy z powodu najwyższych kosztów budowy 1 km łącznicy – tutaj atrakcyjniejszy jest nawet wariant 3, który jednak w skali bezwzględnej jest zdecydowanie najdroższy, co znacznie zmniejsza jego efektywność w sensie ekonomicznym.



Na koniec należy podnieść kwestię być może najważniejszą, a w dostępnych materiałach zupełnie nie opisaną. Chodzi o ważne kryterium „kosztów społecznych”, a w zasadzie o kryterium społecznego zapotrzebowania na przewozy kolejowe na trasie Krosno - Rzeszów. Na przykład wariant nr 3 łącznicy kolejowej zupełnie pomija znaczący odcinek linii kolejowej nr 108, przy której położone są miejscowości (na przykład Jedlicze) mogące być istotnymi generatorami potoków podróżnych – klientów kolei. W modelu optymalizacji wielokryterialnej opisywanego tutaj problemu decyzyjnego, byłoby to równoznaczne z odrzuceniem kryterium podróżnych na trasie kolejowej Jasło-Krosno. Czyli poniekąd odrzucenie kryterium celowości inwestycji.

I można byłoby wówczas wysunąć zarzut, że wybierając wariant nr 3 łącznicy, wzięto pod uwagę w zasadzie jedno kryterium - skrócenie czasu podróży, nie wzięto natomiast pod uwagę kryterium społecznego (kryterium liczby podróżujących); a przy tym nie przejmowano się specjalnie kryterium ekonomicznym. Jak się zatem ma wybór wariantu nr 3 - czyli skrócenie czasu podróży (o 11 minut w stosunku do wariantu 1 lub 8 minut w stosunku do wariantu 2) do:
1) Kryterium efektywności ekonomicznej przedsięwzięcia (powyższe obliczenia)?
2) Kryterium utraconych korzyści - czyli utraty potencjalnych pasażerów znacznego odcinka linii kolejowej nr 108?

W szczególności - aby trzeba odpowiedzieć na pytanie 2) - należałoby dokonać pomiarów i analizy potoków pasażerskich na odcinku linii nr 108 pomiędzy Jasłem i Krosnem (a chyba tego nikt nie robił). Dopiero taka analiza pokaże zasadność wyboru wariantu łącznicy kolejowej. Bo może się okazać, że wybierając najdroższy wariant 3, owszem najwięcej skrócimy czas podróży Krosno - Rzeszów, ale będziemy wozić przysłowiowe "powietrze", zamiast podróżnych; jakaż z tego korzyść i jakie uzasadnienie wyboru?

Dodatkowo wg aspektu społecznego należy mieć na uwadze częstotliwość ruchu pociągów osobowych, który musi zostać dostosowany do potrzeb potencjalnych podróżnych.
Według Centrum Zrównoważonego Transportu pociągi powinny jeździć z częstotliwością od 60 do 120 minut. Być może zasugerowany trzeci wariant byłby dobrym rozwiązaniem, jednak najdroższym. Dlatego trzeba dokonać symulacji liczby potencjalnych pasażerów z obszarów zainteresowanych budową łącznicy. Wobec powyższego czy wybierając warianty 1 lub 2 i zyskując pasażerów z Jedlicza nie spowoduje to zmniejszenia zainteresowania pasażerów z Krosna, Sanoka i Zagórza.

W konkluzji: Ważne są wszystkie kryteria decyzyjne (optymalizacyjne): ekonomiczne, techniczno-środowiskowe oraz społeczne (kryterium podróżnych) i wszystkie należy uwzględnić w modelu decyzyjnym wyboru wariantu łącznicy kolejowej na trasie Krosno - Rzeszów


Joanna Bril
Radna Sejmiku Województwa Podkarpackiego, Doktor n. tech. inż. z zakresu Transportu i logistyki, Wykładowca Uczelni Prodziekan Wydziału Transportu.